Во почетокот на 90-тите години, со воведување на новиот економски систем во Република Македонија, се воведе и нов фискален систем, заснован на принципите на пазарна економија, приватна сопственост, самостојност на економските субјекти…Нов принцип кој е вграден во сегашниот фискален систем на Македонија е принципот на алокативна неутралност на даноците и буџетот, според кој, со инструментите на фискалната политика нема да се поттикнуваат и поддржуваат определени сектори.
Нов значаен принцип е укинувањето на поголемиот број придонеси и нивното заменување со даноци. Задржани се само придонесите за социјалните фондови, односно придонесите за здравствено, пензиско и инвалидско осигурување. Се афирмира и принципот на префрлање на даночната оптовареност од директните на индиректните даноци, што значи намалување на учеството на даноците од доход, а зголемување на даноците на потрошувачка.
Во 1994 година отпочнува првата реформа на даночниот систем на Република Македонија со новиот Закон за персонален данок на доход (ЗПДД), Законот за данокот на добивка (ЗДД), Законот за даноците на имот, и кога отпочнува да функционира Управата за јавни приходи (УЈП) како институција надлежна за утврдување, наплата и контрола на даноците во Македонија за сите даночни обврзници.
Акт за основање на Управата за јавни приходи во Република Македонија е Законот за Управата за јавни приходи („Службен весник на РМ“, бр.80 од 30.12.1993 година и во примена од 01.01.1994 година). Со донесување на овој закон постојната Републичка управа за приходи и нејзините подрачни органи – одделенијата за даноци и одделенијата за инспекција, продолжуваат да работат како Управа за јавни приходи со нов делокруг утврден со овој закон. Новата институција ги презема и ги вклучува во својот состав и вработените од Службата на општествено книговодство на Македонија кои работат на работи на контрола.
Како најголема реформа на македонскиот даночен систем се смета воведувањето на данокот на додадена вредност на 01 април 2000 година (ДДВ-то го заменува претходниот данок на промет на производи и услуги) и новиот систем на оданочување на добрата подложни на акциза во 2001 година.
Законот за Управата за јавни приходи донесен во месец септември 2005 година, со измените и дополнувањата кои уследија потоа, претставува сегашна правна рамка која го одредува делокругот, организацијата, начинот на вршење на работата и раководењето, како и овластувањата и одговорностите при собирањето, евидентирањето, обработката и заштитата на податоците во врска со работите на УЈП.
Со донесување на процесниот Закон за даночна постапка во 2006 година се регулира општото даночно право и даночната управна постапка, постапката на утврдување на данокот, постапката на контрола, постапката на наплата на јавните приходи, правата и обврските на даночните обврзници, постапката по жалба, водењето на прекршочната постапка и прекршочните одредби.

Фискален систем на една земја го подразбира системот на јавните расходи што се применуваат во таа земја.

Јавни приходи се приходите што се наплаќаат од граѓаните и стопанството заради обезбедување на средства за финансирање на функциите на државата за задоволување на општите и заедничките потреби.
Во повеќето земји државата обезбедува и сопствени приходи од имотот во државна сопственост. Но, тие приходи најчесто не се доволни за финансирање на сите функции кои се од интерес на граѓаните и на државата во целост. Затоа во сите земји, покрај приходите од својот имот, државите се обврзани да наплатуваат и приходи од други извори.
Едно од основните и традиционалните права на државата е, да воведува обврска за граѓаните и фирмите да придонесуваат за покривање на јавните расходи, одвојувајќи дел од своите приходи и од својот имот. Најчесто прифатен принцип е дека секој граѓанин треба да учествува во јавните приходи според својата финансиска моќ. Овој принцип е содржан во член 33 од Уставот на Република Северна Македонија:

„Секој е должен да плаќа данок и други јавни давачки и да учествува во
намирувањето на јавните расходи на начин утврден со закон„

Во последните години, преку даноците се собираат околу 26-27% од општествениот производ.

Во Република Северна Македонија билансот на приходите го сочинуваат: приходи од државните и јавните претпријатија и институции, даноци, придонеси, царини, такси, јавни заеми, подароци и помош.
Иако се наброени различни видови приходи, сепак освен јавните заеми и подароци сите други видови јавни приходи, всушност претставуваат некој вид на данок, со што целиот систем на јавни приходи се изедначува со даночниот систем во кој даноците претставуваат повеќе од 80% од приходите на Буџетот на Република Северна Македонија.

Даноците се јавен приход кој произлегува од обврската што ја наложува државата кон граѓаните и на претпријатијата задолжително да издвојуваат дел од својот приход, промет или имот за задоволување на државните потреби.
Основната функција е фискална, но многу често даноците се користат за постигнување на определени економски и социјални цели, остварување на стабилизационата политика и за сузбивање на инфлацијата..

Основни елементи на секој даночен систем се:

1. Предмет на оданочување
Предмет на оданочување се: приходите, прометот и имотот. Определување на предметот (објектот) на оданочување значи истовремено определување и на видовите даноци кои ќе се плаќаат.
Порано земјоделството било најважна дејност, а земјата најзначаен имот, па затоа и предмет на оданочување главно била земјата и приходите од земјата, а подоцна и другите видови имот како што се зградите, капиталот, приходите.
Со тек на времето значајно пораснала и улогата на потрошувачката, односно прометот. Државата посебно воведувала и наплатувала данок на некои производи на кои имала монопол, како што биле солта и тутунот. Државата наплаќала царини, трошарина, патарина и други слични давачки кои имат облик на данок на потрошувачка.

2. Даночен обврзник
Важно прашање за секој вид данок е – кој е даночниот обврзник, или даночен исплатител, на чив товар паѓа данокот, но и кој треба да го плаќа данокот?
Носители на даночната обврска се субјектите кои остваруваат некоја дејност и имаат различен организациски облик, како и граѓаните.

3. Даночна основица
Даночна основица е оној обем и износ од предметот на оданочување врз кој се пресметува данок. На пример, даноците на потрошувачка (индиректните даноци) вообичаено е да се плаќаат на извршениот промет на добра или услуги, а данокот на доход (директни даноци) да се плаќа на сите приходи што ги има граѓанинот по сите основи во текот на една година.

4. Даночна стапка
Даночната стапка е процентот, делот што треба да се плати во вид на данок на утврдента даночна основа. Ако даночната стапка е утврдена на 10%, тоа значи дека толкав процент применет на даночната основа треба да се плати како данок на државата.

Најчесто се пратикуваат два вида даночни стапки:
– Пропорционални и
– Прогресивни

Плаќањето на данок по пропорционална стапка значи да се плаќа данок секогаш со иста стапка, независно од големината на прометот или приходот.
Прогресивните стапки воглавно се користат за оданочување на доход, добивки или приходи, и значат примена на стапки кои се зголемуваат со зголемување на основата, според износи лимитирани со закон.

Поделба на даноците во нашиот даночен систем се врши на следниот начин:

Даноци на доход или директни даноци се:

Предмет на оданочување
Доходот на граѓаните се оданочува со данокот на личен доход кој се плаќа годишно на збирот на доходот од сите извори, остварен во земјата и во странство како: доход од работа; доход од самостојна дејност; доход од авторски и сродни права; доход од продажба на сопствени земјоделски производи; доход од права од индустриска сопственост; доход од закуп и подзакуп; доход од капитал; капитални добивки; добивки од игри на среќа; доход од осигурување и друг доход.

 

Даночен обврзник
Обврзник на данокот на доход е секое физичко лице резидент на Република Северна Македонија за доходот што го остварува во земјата и во странство.
Обврзник на данокот на доход, е и трговец поединец, како и физичко лице кое се занимава со земјоделска дејност, со занаетчиска дејност и лице кое врши услуги или слободно занимање. Обврзник на данокот на доход е и физичко лице кое не е резидент на Република Северна Македонија за доходот што е остварен на територијата на Република Северна Македонија.
Обврзник на данокот на доход е и физичко лице кое непријавено врши дејност и остварува доход кој подлежи на оданочување според одредбите на Законот за данокот на личен доход.

 

Даночен период
Период за кој се пресметува данокот на личен доход е една календарска година.

 

Даночна основа
Даночна основа за утврдување на данокот на доход претставува збир на бруто-доход остварен по сите основи (во пари, во хартии од вредност, во натура или во некој друг вид) во земјата и во странство, во текот на даночниот период, намалена за износот на:
1) придонесите од задолжително социјално осигурување;
2) даночното намалување и
3) нормираните или стварните трошоци предвидени со закон.

 

Даночни стапки
Се до 1 јануари 2007 година персоналниот данок на доход со кој се оданочува доходот на граѓаните, се пресметуваше со примена на прогресивни даночни стапка:

  • Од 1994 до 2000 година, остварениот доход до висината на 2 просечни месечни плати (МПП) се оданочуваше по стапка од 23%; доходот над 2 до 5 МПП по стапка од 27%, и доходот остварен над 5 МПП по стапка од 35%. Даночната основа за остварениот доход по сите основи се намалуваше за ¼ од износот на МПП остварена во Република Македонија
  • Од 2001 година до 2004 година, доходот остварен во годината во износ до 360,000 денари се оданочуваше по стапка од 15%, а доходот над 360,000 денари по стапка од 18%. Даночната основа за остварениот доход по сите основи се намалува за личното ослободување од 30,000 денари, кое се валоризира со коефициентот на пораст на МПП остварена во претходната година.
  • Од 2005 година до 2006 година, оданочувањето на доходот на граѓаните се врши повторно на три нивоа: доходот остварен во годината до 360,000 денари се оданочува со стапка од 15%, доходот, од 360,000 денари до 720,000 денари по стапка од 18%, и доходот над 720,000 денари по стапка од 24%. и се користи даночно ослободување од ревалоризирани 30,000 денари.
  • Од 1 јануари 2007 година, се воведува пресметување на персоналниот данок со примена на пропорционална даночна стапка т.н. “рамен данок“. Во 2007 година, стапката на оданочување на доходот на граѓаните изнесува 12% и се применува намалување на даночната основа од ревалоризирани 30,000 денари.
  • Од 2008 година, стапката на оданочување на доходот на граѓаните се намалува и изнесува 10%. Од 1 јануари 2009 година со воведувањето на интегрираната наплата на данокот и придонесите од плата, даночната основа за остварениот годишен доход, се намалува за износот на даночното ослободување од 84,000 денари. Овој износ на почетокот на секоја наредна година се ревалоризира со коефициентот на пораст на просечната месечна нето-плата на вработените во РМ остварена во претходната година, според податоците на Државниот завод за статистика.
  • Од 01.01.2019 година се воведе прогресивно оданочување при аконтавивно пресметување и плаќање на данокот на личен доход и тоа за одделните видови на доход: доход од работа, доходот од авторски и сродни права, доходот од продажба на сопствени земјоделски производи, доход од самостојна дејност, на соодветно утврдена даночна основа со примена на следните стапки: на месечна даночна основа и тоа: до 90.000 денари 10% од 90.001 денар 9.000 денари + 18% на делот од доходот над 90.000.денари, како и при годишно пресметување и плаќање на данокот на личен доход на годишна даночна основа и тоа: по стапка од 10% за приход до 1.080.000 денари и од 1.080.001 денар 108.000 денари + 18% на делот од доходот над 1.080.000 денари. За доходот од права од индустриска сопственост, доходот од закуп и подзакуп, доходот од капитал, капиталните добивки, добивките од игри на среќа, доходот од осигурување и друг доход, данокот се плаќа по единствена стапка од 15%.
  • За 2020, 2021 и 2022 година стапката на данокот на личен доход за сите видови на доход изнесува 10%, освен за: добивките од игри на среќа изнесува 15%.
  • Од 2023 година стапката на данокот на личен доход за сите видови на доход изнесува 10%, освен за добивките од игри на среќа изнесува 15%.

Даночен обврзник
Согласно Законот за данокот на добивка (ЗДД), обврзник на данокот на добивка е правно лице (субјект) – резидент на Република Македонија кој остварува добивка од вршење на дејност во земјата и странство и постојана деловна единица на странско лице за добивката што ја остварува од вршење на дејност на територијата на Република Македонија.

 

Предмет на оданочување и даночна основа

  • Од 1994 до 2008 година, даночната основа на која се пресметува данокот на добивка, претставува разликата меѓу:
    – вкупните приходи и вкупните расходи, во износи утврдени согласно со прописите за сметковод¬ството и сметководствените стандарди (сметководствената добивка/загуба или финансискиот резултат од работењето во деловната година);
    – усогласена (зголемена/намалена) за износот на непризнаените расходи и неоданочивите приходи за даночни цели;
    – пресметаниот данок на така утврдената даночна основа се намалува за износот на пресметаниот данок за одобрените даночни ослободувања и олеснувања како и за износот на данокот платен на приходите/добивките, кои домашното правно лице ги остварува во странство, директно или преку својата подружница.
  • Од 2006 година се воведе оданочувањето со данокот по задршка (withollding tax) пресметан на исплатените приходи на странските правни лица остварени во Република Македонија по основ на дивиденди, камати, авторски хонорари, забавни или спортски активности, вршењето на менаџмент, консалтинг, финансиски услуги и услуги на истражување, закуп на недвижности, осигурителни премии за осигурување или реосигурување од ризици и од телекомунијациски услуги помеѓу РМ и странската држава, доколку поинаку не е регулирано со Меѓународните договори за одбегнување на двојно оданочување со земјата во која е резидент примателот на приходот.
  • Од 2006 година, дел од даночните обврзници се оданочуваат по посебен систем на паушално оданочување на вкупниот приход. Во овој систем беа опфатени домашните правни лица:
    – класифицирани како микропретпријатија;
    – кои се во сопственост на најмногу две физички лица;
    – чиј вкупен приход од било кој извор не надминува 50.000 евра во денарска противвредност;
    – остварениот приход од еден купувач или од лице кое е поврзано со купувачот да не надминува 80% од вкупниот приход;
    – извршуваат стопанска дејност, освен банкарска, финансиска, осигурителна и дејност во областа на игрите на среќа и забавните игри;
    – чиј број на вработени не надминува 9 (девет).
    Овој модел од 2007 година, се трансформира во „поедноставен даночен режим за трговските друштва“, со кој се опфатени трговските друштва од Република Македонија кои извршуваат стопанска дејност, освен банкарска, финансиска, осигурителна и дејност во областа на игрите на среќа и забавните игри, чиј годишен вкупен приход по сите основи, не надминува износ од 3,000,000 денари.
    Со последните измени на Законот за данокот на добивка од октомври 2011 година, „поедноставениот даночен режим“ се однесува и на трговските друштва класифицирани како мали и микро трговци и правните лица резиденти на Република Македонија кои водат сметководство и изготвуваат годишни сметки согласно Законот за трговските друштв и кои остваруваат вкупен приход над 3,000,000 до 6,000,000 денари. За нив постои опција за доброволно определување за начинот на оданочување-на остварениот вкупен приход или оданочувањето на остварената добивка. Со најновите измени, трговците кои остваруваат годишен вкупен приход по сите основи до 3,000,000 денари, се ослободуваат од плаќање на данокот на добивка.
  • Од 2009 година во Република Македонија, се применува така наречениот „естонски модел“ на оданочувањето на добивката. Имено, со овој модел, се оданочува само износот на фискалната основа, односно, непризнаените расходи намалени за даночните кредити и за даночните олеснувања и ослободувања, а сметководствената добивка остварена за даночниот период – годината, се оданочува само доколку се распредели за исплата на дивиденди и за други исплати од добивката. Доколку добивката се акумулира и се реинвестира за проширување на дејноста, не е предмет на оданочење.
  • Во 2010 година, се наметна потребата од воведување на систем кој кај капитално поврзаните друштва – резиденти на Р.Македонија, ќе овозможи добивката која се распределува во вид на дивиденда помеѓу друштвата во ланецот, да не се оданочува повеќекратно. Се воведе „методот на иззeмање“ (principle of exemption) кој предвидува оданочување на распределената добивка во вид на дивиденда да се изврши на крајот од ланецот, кај последниот даночен обврзник кој што распределбата на добивката ќе ја извршува кон акционерите/содружниците–физички лица и кон нерезидентни правни субјекти кои се сопственици на капиталот.
  • Во 2014 година даночна основа за пресметување на данокот на добивка претставува оданочивата добивка која се утврдува од сметководствената бруто добивка остварена според прописите за сметководство и сметководствените стандарди (како разлика меѓу вкупните приходи и вкупните расходи) зголемена за непризнаените расходи.

Даночен период
Во периодот од 1994 година до 2000 година, утврдувањето на данокот на добивка во текот на годината се вршеше преку привремена (полугодишна) пресметка на данокот за периодот јануари – јуни и конечна (годишна) пресметка на данокот, за деловната година. Во овој период се плаќаа и месечни аконтации на данокот за периодот февруари – јуни, според основата на данокот утврдена во годишната пресметка за претходната година, и за периодот јули – декември во тековната година и за јануари во наредната година, според основата на данокот утврдена во полугодишната пресметка за тековната година.
Во периодот од 2001 година до денес, утврдувањето на данокот на добивка се врши за целата деловна година. Даночните обврзници плаќаат и месечни аконтации на данокот на добивка, за месеците февруари – декември во тековната година, и за месец јануари во наредната година, според висината на даночната основа утврдена во даночната пријава составена за претходната година.

 

Даночна стапка
Во периодот од 1994 до 1996 година, стапката на данокот на добивка изнесува 30%. Во периодот од 1997 до 2006 година, стапката на данокот на добивка изнесува 15%. За 2007 година стапката на оданочување на добивката утврдена во даночниот биланс, изнесува 12%. Од 01.01.2008 година, стапката на данокот на добивка е 10%.
Стапката на задржаниот данок на пропишаните приходи/добивки на странските правни лица остварени во Р.Македонија, од 01.01.2006 до 31/12/2006 година изнесува 15%. За деловната 2007 година, стапката е намалена на 12%, додека од 01.01.2008 година наваму, истата изнесува 10%, доколку со меѓународните договори за одбегнување на двојното однаночување/ослободување, не е поинаку определено.

Даноци на потрошувачка или индиректни даноци се:

Развој на системот
Законот за данокот на додадена вредност (ЗДДВ) го замени Законот за данок на промет на производи и услуги. Иако ЗДДВ е донесен во 1999 година, примената беше одложена и отпочна на 01 април 2000 година. Законот беше работен во согласност со Шестата ДДВ Директива на Европската унија и претставуваше едноставно решение за оданочување на додадената вредност како општ потрошувачки данок во земја која сеуште не е членка на ЕУ. Применувајќи ги сите основни одредби и принципи на овој данок, со ЗДДВ се обезбеди неутралност на полето на конкуренцијата, како во домашната, така и во меѓународната размена на стоки и услуги. Со донесување на овој закон се прошири базата на оданочување, се надмина можноста за скалесто повеќекратно оданочување и проблемите кои ги носеа одредбите за докажување на бројните даночни ослободувања, а заради поврзаното функционирање на системот помеѓу даночните обврзници се зајакна даночната дисциплина.
ДДВ се наплаќа во сите фази на производството и трговијата, како и во целокупниот услужен сектор. Преку инструментот на одбивка на претходниот данок се одбегнува даночното оптоварување во целокупниот претприемачки домен. Согласно со неговата цел, ДДВ ја оптоварува целокупната приватна и јавна крајна потрошувачка, како и крајната потрошувачка во претприемачкиот домен, доколку согласно законот не е растоварена преку одбивката на претходниот данок.
Во периодот на примена на ДДВ настанаа повеќе дополнувања на законот кои беа во насока на стеснување на можностите на даночното одбегнување и создавање на ланци на измама и одбегнати трговци, како што се: поврзување на ДДВ обврзниците кои имаат управувачка, сопственичка и организациска поврзаност во еден ДДВ обврзник; овозможување на даночниот орган да одбие или да прекине ДДВ регистрација на обврзници кои не се достапни, кои не можат да ги докажат своите стопански активности, кои не поднесуваат редовно даночни пријави или кои имале даночно затајување; доставување на финансиски извештаи за извршениот готовински промет и банкарските плаќања за извршен промет. Во исто време, со извршените дополнувања на законот, се делува и на олеснување на условите за плаќање и зачувување на ликвидноста на даночните обврзници со поместување на роковите за плаќање на даночните обврски од 15-ти на 25-ти во месецот кога даночните обврзници немаат обврски за плаќање по други даноци. Со овозможувањето на ДДВ регистрирање во текот на годината веднаш по исполнување на граничниот износ на остварен промет од 2,000,000 денари, им се овозможи на даночните обврзници побрзо остварување на придобивките од овој данок.

 

Предмет на оданочување
Со ДДВ се оданочува прометот на добра и услуги кој се врши со надоместок во земјата од страна на даночниот обврзник, во рамките на неговата стопанска дејност и увозот на добра.

 

Даночен обврзник
Даночен обврзник е лице кое трајно или повремено самостојно врши стопанска дејност, независно од целите и резултатите од оваа дејност.

 

Даночен период
Во зависност од остварениот промет во претходната година или претпоставениот промет на почетокот на вршењето на дејноста, даночниот период може да биде еден месец или три месеци.

 

Даночен основа
Даночна основа е вкупниот износ на надоместокот што е добиен, или што треба да се добие за прометот, во кој не е вклучен данокот на додадена вредност.

 

Даночни стапки
ДДВ се пресметува со примена на пропорционални даночни стапки врз даночната основа за оданочивиот промет на стоки и услуги и увоз и тоа со општата даночна стапка од 18% и со повластените дночни стапки од 10% и 5%.

Развој на системот
Новиот Закон за акцизи (ЗА) донесен во 2001 година е во голема мера усогласен со соодветните директиви на Европската унија. Со него се воведува нова правна регулатива за акцизните складови, начинот на чување, манипулирање и засилена контрола на движењето на добрата подложни на акциза, намалени се даночните ослободувања и се воспоставени механизми за евиденција и контрола на нивното остварување.
Од 1 Јануари 2010 година, акцизите како јавна давачка која ја администрираше Управата за јавни приходи преминаа во надлежност на Царинската управа.

 

Даночен обврзник
Обврзник на акциза е имател на акцизна дозвола, лица кои увезуваат акцизни добра, производител или увозник на добра за кои акцизата се плаќа при користење на контролните марки.

 

Предмет на оданочување
Акцизите се посебен вид на данок кој се наплатува посредно или непосредно на потрошувачката на посебна група добра – акцизни добра: минерални масла, алкохол и алкохолни пијалоци, тутунски добра и патнички автомобили.
Акцизните добра се подложни на акциза со нивното производство на акцизната територија или со нивниот увоз.
Акцизата воглавно настанува кога добрата подложни на акциза го напуштаат акцизниот склад или се трошат во него, кога се произведуваат надвор од акцизен склад, кога е утврден кусок, кога престанува да важи акцизната дозвола, или кога се транспортираат надвор од законски регулираната постапка.

 

Даночна основа и даночни стапки
Акзизата се плаќа како:

  • Специфична акциза на минерални масла, по единица мерка литар, означени со нивните тарифни броеви;
  • Специфична акциза на пиво, вино, меѓупроизводи и етил алкохол, по единица мерка литар/степен алкохол или литар/степен екстрат за пиво;
  • Комбинирана акциза за тутунски добра, по единица количина и преоцент од малопродажна цена;
  • Прогресивни стапки, зависно од вредноста на патничките автомобили.

Акцизата на меѓупроизводи и етил-алкохол и на тутунски добра се плаќа со користење на контролни марки.

 

Даночен период
Период за кој се пресметува и плаќа акциза е еден календарски месец во кој настанала акциза или акцизата се плаќа со користење на контролни марки.

Надлежна за спроведување на системот на царини е Царинската управа на Р.Македонија, која како и другите царински служби во светот, е задолжена да ги штити финансиските интереси на Република Македонија, сигурноста, здравјето и животот на граѓаните, да ги поддржува економските активности и да ги штити од нелојална конкуренција, како и да придонесува кон зголемување на нивото на конкурентност на македонската економија.

За разлика од другите видови на даноци, на кои основна функција им е фискалната, кај царините, како еден вид данок, таа функција е споредна, а основната им е заштитната функција. Увезениот производ се оптоварува со износ на пропишаната царина и, затоа, во споредба со истиот домашен производ е можно да има повисока цена со што му се намалува конкуретноста, што е и основната функција на царината.

Предмет на царинење, односно на оданочување е увозот на стоки (ретко извозот), а основицата на царината е вредноста на увезената стока.

Како обврзници се јавуваат сите физички и правни лица кои увезуваат стоки од странство.

Притоа, предвидени се олеснувања или осободувања за определени стоки, како на пример, за личниот багаж на патниците, за инвалидски помагала или за стока до определен паричен износ, за определени случаи или за некои граѓани, како што се дипломатските и конзуларните службеници, вработените во странство.

Царинската тарифа, како многу важен елемент на царинскиот систем, се усогласува со правилата на Светската трговска организација и со Комбинираната номенклатура на ЕУ.

Развој на системот

  • Од 01.01.1994 година до 30.06.2005 година (согласно Законот за даноците на имот од 30.12.1993 година), утврдувањето и наплатата на даноците на имот – данок на имот, данок на наследство и подарок и данок на промет на недвижности и права, го врши Управата за јавни приходи. За време на важењето на овој закон даночните стапки беа фиксни.
    Во првите три години на примена на законот, стапките по вид на данок се движеа од 0,10% за данокот на имот, потоа стапките кај данокот на наследство и подарок се различни во зависност од наследниот ред. Па така данок на наследство и подарок не плаќа наследник, односно примател на подарок од прв наследен ред, а додека од втор наследен ред – стапката беше 5% и за трет – данокот се пресметуваше по стапка од 10%. Стапката на данокот на промет на недвижности и права беше 3%.
    Со законската измена и дополна која отпочна со примена од 01.01.1997 година настана една промена во поглед на висината на даночните стапки кај вториот и третиот наследен ред, поточно тие се намалија на 3% кај вториот, односно на 5% кај третиот наследен ред. Со оваа законска измена се избриша и одредбата со која се уредуваше начинот на оданочување со данок на имот на сопственоста на подвижен имот со стапка од 0,50% од пазарната вредност на имотот и тоа: патничко моторно возило над 1,8 литри работна зафатнина на моторот, автобус, товарно моторно возило, товарно приклучно возило, трактор, комбајн, пловен објект и авион, доколку тие не служат непосредно за вршење на дејноста.
    Висината на даночните стапки се задржа на ова ниво се до важењето на овој Закон, а тоа е заклучно со 30.06.2005 година.
  • Во 2005 година се започна со процесот на децентрализација во Република Македонија. Со новиот Закон за даноците на имот, кој отпочна со примена од 01.07.2005 година, надлежноста над даноците на имот од Управата за јавни приходи премина кај единиците на локалната самоуправа (општините и Град Скопје).
    Според Законот за даноците на имот кој е сега во примена, одредбите се изменети согласно со настанатата децентрализација. Сега утврдување и наплата на даноците на имот врши општинската администрација, администрацијата на општините во градот Скопје и администрацијата на градот Скопје. Даночните стапки се пропорционални, а висината на стапките на секој вид на данок ја утврдува Советот на општината, со Одлука.

Во групата на даноци на имот спаѓаат:

Предмет на оданочување
Данокот на имот е годишен данок кој се плаќа на недвижен имот, со исклучок на оној недвижен имот кој е таксативно наброен како ослободен од овој вид на данок.

 

Даночен обврзник
Правно или физичко лице, сопственик, или во одредени случаи корисник или плодоуживател на имотот.

 

Даночна основа
Основа за пресметување на данокот на имот претставува пазарната вредност на недвижниот имот која ја утврдува Комисија формирана од Советот на конкретната општина односно од Советот на градот Скопје, која работи согласно пропишана Методологија за утврдување на пазарнатата вредност на недвижниот имот.

 

Даночната стапка
Стапката е пропорционална и се движи од 0,10% до 0,20%. Надлежен за утврдување на висина на стапката е Советот на соодветната општина, односно Советот на градот Скопје.

Предмет на оданочување
Целокупниот недвижен имот како и правото на плодоуживање и користење на недвижниот имот, кој наследниците го добиваат во наследство врз основа на Законот за наследување, односно примателите на подарок го добиваат како дар врз основа на договор за подарок, е предмет на оданочување со данок на наследство и подарок.
Овој вид на данок се плаќа и доколку се наследат или се примат како подарок готови пари, други парични побарувања, хартии од вредност и друг подвижен имот, под услов да нивната пазарна вредност е повисока од износот на едногодишната просечна плата во РМ во претходната година.

 

Даночен обврзник
Обврзник на данок на наследство и подарок е секое физичко и правно лице – резидент на РМ кое наследува одреден имот или пак прима имот на подарок, како и странско физичко и правно лице – нерезидент, за оној недвижен и подвижен имот на територија на РМ кој го наследува или пак прима на подарок

 

Даночната основица
Основа за пресметување на данокот на наследство и подарок претставува пазарната вредност на наследениот, односно на подарок примениот имот, согласно пропишаната Методологија, која вредност се намалува за долговите и трошоците што го товарат имотот кој е предмет на оданочување.

 

Даночна стапка
Стапката е пропорционална и различна во зависност од наследниот ред. Доколку станува збор за обврзник од втор наследен ред таа се движи од 2% до 3%, а доколку обврзникот е трет наследен ред или пак не е во никакво сродство со оставителот, односно со подарокодавателот, се движи од 4% до 5%.
Наследниците од прв наследен ред се ослободени од данок. Советот на соодветната општина односно Советот на градот Скопје, со одлука ја утврдува висината на даночната стапка.

Предмет на оданочување
Данок на промет на недвижности се плаќа на секој пренос, со или без надоместок, на правото на сопственост, како и на друг начин на стекнување на недвижности помеѓу правни и физички лица.

 

Даночен обврзник
Вообичаено продавачот на недвижноста – правно или физичко лице, е даночниот обврзник за данокот на промет на недвижности. При тоа постојат исклучоци (уредени со закон) каде обврзник може да биде и купувачот доколку е тоа предвидено со купопродажниот договор. Исто така, при замена на недвижности, обврзник на данокот е оној учесник кој дава во замена повредна недвижност.

 

Даночна основа
Основа за пресметување на данокот е пазарната вредност на недвижноста во моментот на прометот. При замена на недвижности даночна основа е разликата на нивните пазарните вредности, а во случај на продажба на недвижност во стечајна и во извршна постапка, даночна основа по која се пресметува данокот на промет на недвижности е постигнатата цена по пат на јавно наддавање или цената утврдена со непосредна спогодба во случај на две последователни неуспешни постапки на јавно наддавање.

 

Даночна стапка
Стапката со која се пресметува данокот е прополционална и изнесува од 2% до 4%. Правото на одлучување за висината на стапката го има Советот на соодветната општина, односно Советот на градот Скопје.

Придонеси се јавни давачки кои обврзникот за пресметка и уплата ги плаќа од остварените бруто-надоместоци од работен однос на сметките на соодветните социјални фондови и кои претставуваат основа за остварување на тековни и идни права на осигурениците – права на здравствена заштита, на користење пензија или надоместок во време на невработеност.

 

Интегрирана наплата на персоналниот данок на доход и придонесите од задолжително социјално осигурување

 

Од 01.01.2009 година во Република Македонија се воведува принципот на бруто-пресметка на плата и системот на интегрирана наплата на персоналниот данок и придонесите од задолжително социјално осигурување.
Во едношалтерскиот систем за администрирање со бруто-платата, Управата за јавни приходи станува надлежен орган за наплата и контрола на сите давачки од плата, и тоа: персоналниот данок на доход, придонесот за пензиско и инвалидско осигурување, придонесот за здравствено осигурување и придонесот за осигурување во случај на невработеност.
Овој систем овозможи секоја институција да ја врши својата суштинска функција – Фондот за пензиско и инвалидско осигурување, Фондот за здравствено осигурување и Агенцијата за вработување да се грижат за реализирање на правата на осигурениците кои произлегуваат од платените придонеси од задолжително социјално осигурување, како што е обезбедувањето на пензии, здравствени услуги, надоместоци во случај на невработеност, а Управата за јавни приходи да работи на обезбедување на средствата потребни за социјалната сигурност на граѓаните.
Со овој систем кој е технички и технолошки искреиран да обезбедува сигурност и навременост на процесите и точна информација за сите – за вработените, за исплатителите, за фондовите и за банките, се осигурува поголем квалитет и пониски трошоци на работењето на сите инволвирани институции, а особено на работодавачите и другите исплатители на плати.

Scroll to Top